Szkoła waldorfska – co to jest?
Szkoła waldorfska to stworzona przez Rudolfa Steinera forma pedagogiki alternatywna do oficjalnie obowiązującej w szkołach publicznych. Podstawowym założeniem pedagogiki waldorfskiej jest wszechstronny rozwój dziecka, opierający się na kształtowaniu trzech sfer: myślenia, uczuć i woli. W nurcie pedagogiki waldorfskiej dużą wagę przywiązuje się do działań artystycznych (malowanie, rysowanie, gra na instrumentach, śpiewanie), a także prac praktycznych (praca z drewnem, pielęgnacja ogrodu). Tym, co wyróżnia szkołę waldorfską to przede wszystkim brak ocen. Nauczyciele nie posiadając określonego systemu oceniania, muszą wypracować własne metody motywowania uczniów. Brak ocen ma, wg Steinera, uczyć współpracy, a nie rywalizacji. Inną cechą charakterystyczną szkoły waldorfskiej jest brak podręczników. Program nauczania pisany jest indywidualnie przez nauczyciela. I wreszcie w szkole waldorfskiej obowiązuje zintegrowany sposób nauczania na poziomie całej szkoły podstawowej. Większości przedmiotów uczy wychowawca w ramach tzw. „lekcji głównej”. Edukacja odbywa się w systemie epok — przez kilka tygodni z rzędu dzieci zajmują się tylko jednym przedmiotem. System ten pozwala na wnikliwe wniknięcie w omawiane tematy. Głównym założeniem szkoły waldorfskiej jest „wolność” w rozwijaniu własnego, wewnętrznego charakteru szkoły oraz „wolność” od zewnętrznego zwierzchnictwa politycznego i ekonomicznego. Steiner zakładał, że proces kształcenia dziecka ma zmierzać ku wyzwoleniu sił twórczych, wrodzonych każdemu dziecku, a także rozbudzeniu w dziecku postawy badawczej i ciekawości.
Szkoła waldorfska – historia i specyfika szkoły
Szkoła jest dziełem Austriaka – Rudolfa Steinera. Był on filozofem. Twórcą antropozofii. Przez niektórych uważany za wizjonera. Swoje poglądy sformułował na przełomie XIX i XX wieku. Pierwsza na świecie szkoła waldorfska została założona w 1919 roku w Stuttgarcie przy fabryce papierosów Waldorf Astoria. Jej założycielem był Emil Molt. Stąd też bierze się nazwa – szkoła waldorfska. Początkowo szkoła waldorfska rozwijana była głównie w Niemczech. Po blisko stu latach stała się metodą edukacji znaną i praktykowaną na całym świecie. Szkoła waldorfska dużą popularnością cieszy się w Niemczech, Wielkiej Brytanii i Skandynawii. Obecnie istnieje i działa ponad 1000 szkół wldorfskich. W Polsce szkoły waldorfskie funkcjonują od lat 90. XX wieku, w mniejszym lub większym stopniu realizując założenia pedagogiki waldorfskiej. Szkoły te zarządzane są przez Kolegium Nauczycielskie, radę szkoły i członków stowarzyszenia, które jest organem prowadzącym szkołę. Szkoła waldrofska jest szkołą jednolitą podstawową i średnią. Sercem szkoły waldrofskiej jest tzw. „święto szkoły”. Są to comiesięczne spotkania, podczas rodzice i sympatycy szkoły mogą zapoznać się z osiągnięciami poszczególnych klas. Spotkanie kończy się zazwyczaj widowiskiem artystycznym. W szkołach waldrofskich funkcjonuje również instytucja szkolnego lekarza. W szkołach waldrofskich ważną rolę pełnią doroczne święta. Szczególną uwagę przywiązuje się do świąt chrześcijańskich: św. Mikołaja, okres Adwentu i Bożego Narodzenia, Trzech Króli, okres Wielkiego Postu i Świąt Wielkanocnych, Zielonych Świąt. Przygotowanie do świąt oraz ich uroczysty obchód stanowi integralną część kształcenia.
Sposoby nauczania popularyzowane w szkole waldorfskiej
Szkoła waldorfska nie posiada jednego, standardowego programu nauczania. Dzieci, które uczęszczają do szkoły waldorfskiej same wybierają zajęcia, a także prace, które chcą wykonywać. Tempo wykonywania zadań, jakich dziecko się podejmuje, ustalane jest indywidualnie. Nauczyciel pełni rolę opiekuna i pomocnika przy wykonywaniu zadań. Wg Steinera ma rozbudzać to w dziecku ciekawość, pomagać rozwijać pasje, zainteresowania oraz poszukiwać nowych. W szkole waldorfskiej to nauczyciel dopasowuje się do kreatywności dziecka. Nauczyciel ma przekazać dziecku swoją osobowość. W szkołach waldrofskich zatrudniani są nauczyciele, którzy mogą być wzorami dla swoich uczniów. Każdy nauczyciel jest zobowiązany do uczestnictwa w cotygodniowej konferencji, które służą rozwijaniu własnych potrzeb edukacyjnych. Centrum kształcenia w szkole waldorfskiej stanowi dziecko. W szkole waldrofskiej nie obowiązuje drugoroczność. Pozwala to uniknąć selekcji uczniów oraz uczy tolerancji i otwartości.
Dziecko to centrum szkoły waldorfskiej
W odróżnieniu od obowiązujących metod kształcenia w szkole waldorfskiej to dziecko stanowi centrum i podstawą edukacji. Dziecko w szkole waldrofskiej powinno być otoczone wielki szcunkiem. Program nauczania powinien zostać skonstruowany przez nauczyciela tak, aby dziecko rozwijało się wszechstronnie: poznawczo, artystycznie oraz praktycznie. Dzieciom wpajane są również takie zasady jak: szacunek, empatia, niezależność, wolność, odpowiedzialność, poszanowanie przyrody i życie w symbiozie z nią, dbałość i wrażliwość na piękno, samodzielność. Szkoła waldorfska to nauczanie w zgodzie z indywidualnymi uzdolnieniami dziecka, uczenie przez doświadczenia, umiejętność wykorzystania zdobytej wiedzy w rzeczywistości, nabywanie zachowań społecznych, współpraca. W szkole waldorfskiej dzieci mają częsty kontakt z rzeczywistością przyrodniczą, techniczną, społeczną i kulturową. Misją szkoły waldorfskiej jest kształtowanie otwartego i szczęśliwego dziecka, które zna i akceptuje siebie, a także potrafi sprostać wymaganiom współczesnego świata.
Szeroko pojęta sztuka i kreatywność
Szeroko pojęta sztuka ma pomóc w pełnym zaangażowaniu dziecka w zajęcia oraz wykonywane zadania. Uczęszczające do szkoły waldorfskiej dzieci zapoznawane są ze sztukami wizualnymi, teatrem, muzyką, poezją czy rzemiosłem artystycznym. Często zajęcia w szkole waldorfskiej zaczynają się od jakiejś aktywności artystycznej.
Wyobraźnia
Głównie w młodszych klasach, ale i na wszystkich etapach edukacji, w szkole waldorfskiej stawia się także na rozwój wyobraźni dziecka. Opierające się na odgrywaniu ról, zabawie w grupach zajęcia, prowadzone są w ten sposób, aby dziecko miało możliwość swobodnego działania i rozwoju wyobraźni.
Praktyka zamiast teorii
W tradycyjnych modelach edukacji większą wagę przywiązuje się do zdobywania wiedzy teoretycznej. W alternatywnej szkole waltorfskiej, szczególnie w pierwszych latach nauczania, stawia się głównie na prace praktyczne. Teoria pojawia się na wyższych stopniach edukacji, znacznie później niż w szkołach publicznych. Dzieci w szkole waltorfskiej uczą się więc gotować, sprzątać, pielęgnować ogródek. W myśl twórcy szkoły waltorfskiej zabieg ten ma prowadzić do uczenia dziecka odpowiedzialności i stawania się pomocnym. Jednak zajęcia z matematyki czy czytania obowiązują już od pierwszego roku kształcenia.
Szkoła waldorfska – przedszkole
Kształcenie w przedszkolu rozpoczyna się w wieku 4 lat. Dzieci uczęszczające do przedszkola, które działa w systemie szkoły waldorfskiej nie uczą się czytać i pisać. Dużo czasu spędzają na świeżym powietrzu. Uczą się pracy w grupie. Rozwijają swoje artystyczne umiejętności. Ten etap nauczania trwa aż do 7 roku życia. Wystrój przedszkola w jak największym stopniu ma przypominać warunki domowe. Zajęcia w przedszkolu odbywają się według powtarzalnych rytmów. Dane czynności przypisane są do dnia. Wiele czasu w przedszkolu w systemie szkoły waldorfskiej poświęca się zajęciom ruchowym, śpiewaniu oraz kontaktowi z żywym słowem. Bardzo często dzieci organizują dla rodziców przedstawienia. Na tym etapie nie pojawiają się żadne podręczniki.
Szkoła waldorfska – szkoła podstawowa
Szkoła podstawowa obejmuje dzieci w wieku od 7 do 14-15 lat. Na poziomie szkoły podstawowej dzieci mają jednego wychowawcę od klasy pierwszej do szóstej. To on uczy większości przedmiotów. Zadaniem wychowawcy jest wspieranie rozwoju dziecka. Jest ich przewodnikiem. Ważną cechą nauczyciela w szkole wadorfskiej jest kreatywność w przygotowywaniu zajęć, tak by były ciekawe i pobudzały dziecko do rozwijania swoich indywidualnych zdolności. Szkoły waldorfskie ściśle współpracują z rodzicami na wszystkich etapach kształcenia. Raz w roku nauczyciel odwiedza swoich uczniów w domu. A raz na 4 do 6 tygodni szkoła organizuje wieczory rodzicielskie, seminaria dla rodziców. Podobnie jak w przedszkolu, tak i w szkole podstawowej dużą wagę przywiązuje się do uczenia przez doświadczenie oraz rozwój umiejętności artystycznych. Ocenianie odbywa się poprzez opisywanie wypracowanych przez uczniów umiejętności. Uczniowie szkół waldorfskich podchodzą do tych samych egzaminów co uczniowie szkół publicznych.
Szkoła waldrofska – szkoła średnia
W szkole średniej uczą się dzieci w wieku od 14-15 – 18-19 lat. Okres dojrzewania opisuje Steiner jako czas dystansowania się młodego człowieka nie tylko od poczucia, że żyje w bezpiecznym świecie, ale także od tego, czego się nauczył. Waldorfska szkoła średnia ma być więc przestrzenią uczenia się na nowo myślenia, chodzenia, postrzegania świata. Nauczyciel ma być towarzyszem nastolatka, wykazującym zrozumienie. Kształcenie koncentruje się wokół poszukiwania równowagi pomiędzy intelektem, emocjami i wolą kierowaną przez popędy. Szkoła waldorfska ma na tym etapie pomóc swoim podopiecznym odnaleźć własne miejsce w świecie, poszukać odpowiedzi na pytanie: „kim jestem?” oraz tworzyć swoją własną życiową przestrzeń. Na etapie szkoły średniej uczniowie uczą się myśleć samodzielnie. Przygotowują referaty. Poszukują materiałów w bibliotekach. Etap szkoły średniej w szkołach waldrofskich zintegrowany jest z kształceniem zawodowym. Uczniowie wystawiają również sztuki dramatyczne, także w językach obcych.
Szkoła waldrofska – układ dnia
„Lekcja główna” trwa 110 minut i składa się z następujących części:
- Przesłanie i część rytmiczna – trwa około 20 minut. Zadaniem tej fazy lekcji jest integracja dzieci i wprowadzenie ich w odpowiedni nastrój do zajęć.
- Przejście do tematu „lekcji głównej” – nauczyciel w atrakcyjny sposób powtarza z uczniami materiał z poprzedniego dnia. Aktywni przede wszystkim są uczniowie.
- Wprowadzenie do nowego materiału – nowe treści podawane są stopniowo. Aktywny jest głównie nauczyciel.
- Część praktyczna – podsumowanie lekcji, stworzenie dokumentacji do danego tematu.
- Część narracyjna – opowiadanie przez nauczyciela dostosowane do poziomu edukacji poszczególnych klas.
Po lekcji głównej następuje czas na rekreację. Kolejne 2 godziny przeznaczone są na zajęcia artystyczne, naukę języków obcych czy zajęcia praktyczne. Warto zaznaczyć w tym miejscu, że nauka języków obcych odbywa się na podstawie piosenek i swobodnych rozmów. Popołudniowy blok zajęć w dużej mierze przeznaczony jest na przedmioty artystyczne i ruchowe. W szkołach waldorfskich wprowadzono jako oddzielny przedmiot eurytmię – przenosi ona piękno żywego słowa w piękno rytmu. Każda klasa bierze udział w zajęciach eurytmii 2 razy w tygodniu. Zajęcia w szkołach waldrofskich, tak jak i w szkołach publicznych trwają przez 5 dni w tygodniu, od poniedziałku do piątku.
Szkoła waldrofska – kontrowersje
Szkoły waldrofskie spotykają się z częstą krytyką. Główne zarzuty jakie wysuwane są pod adresem szkół waldrofskich dotyczą elitaryzmu, a także pajdocentryzmu. Szkołom zarzuca się również pompatyczność w przeżywaniu uroczystości państwowych i wyznaniowych. Jeszcze innym zarzut wiąże się z tzw. dogmatyzmem fazowym. Steiner twierdził, że rozwój dziecka dzieli się na trzy etapy: do 7 roku życia uczenie odbywa się przez naśladowanie, pomiędzy 7 a 9 rokiem życia dziecko wzoruje się na bohaterach baśni i bajek, od 10 do 15 roku życia dziecko akcentuje swoją samodzielność i jest coraz bardziej dociekliwe. Szkołom waldrofskim zarzuca się także nienowoczesne realizowanie treści programowych. Wiele zarzutów dotyczy faktu, że dzieci od wczesnych lat szkolnych nie uczą się czytać i pisać. Zaufania nie budzi niewystawianie ocen. Zwolennicy szkół waldrofskich podkreślają jednak, że dzieci wychowane w tego typu szkołach są otwarte i łatwo nawiązują kontakty. Innym atutem szkół waldrofskich jest zdawalność egzaminów na poziomie wyższym od średniej krajowej.
